در حال حاضر حدود 15 میلیون نفر در کشور کد بورسی فعال دارند. این رقم بالا نشان دهنده جذابیت و تمایل افراد برای ورود و سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌باشد. در این بازار، علیرغم فضای پر ریسک معاملاتی حاکم، فرصتهای بسیاری جهت دستیابی به سود وجود دارد که لازمه آن کسب اطلاعات کافی در این حوزه است. از این رو، برای برداشتن اولین گام می‌بایست با ماهیت کلی بورس آشنا شوید. پس از مطالعه این مقاله، پاسخ بسیاری از پرسشهای خود پیرامون این بازار و نحوه ورود و فعالیت در آن را خواهید یافت.
تاریخچه ظهور بورس در جهان
منشا اصلی پیدایش بازار بورس در جهان، مبتنی بر مفهوم شراکت و تقسیم منافع حاصل از آن در میان شرکا می‌باشد. در واقع، این مفهوم ساده به افراد کمک کرد تا با سرمایه‌های اندک خود در طرحهای بسیار بزرگ مشارکت نموده و به نسبت سرمایه خود از سود حاصله بهره‌مند گردند. این اقدام، همچنین با جمع‌آوری سرمایه‌های اندک افراد، زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری در ابعاد کلان می‌باشد که نتیجه آن، پیشرفت چشمگیر وضعیت اقتصادی جوامع خواهد بود.
تاریخچه پیدایش واژه بورس
بورس ، واژه‌ای فرانسوی است که در لغت به معنای کیف پول می‌باشد. این واژه نیز همچون سایر واژگان پیشینه تاریخی مختص به خود را دارد. بسیاری از کارشناسان این حوزه بر این باورند که شکل‌گیری و رواج این کلمه از قرن پانزدهم میلادی در شهر بلژیک آغاز شده است. در آن زمان، کسبه و بازرگانان در شهر بروژ بلژیک در مکانی جهت انجام معاملات خود گرد هم می‌آمدند.
این مکان در میدانی واقع در شمال غربی شهر و درست در مقابل خانه اشراف‌زاده‌ای به نام «واندر بورس» قرار داشت. با گذشت زمان، چنین اماکنی که مردم جهت خرید و فروش کالا در آن جمع می‌شدند، تحت عنوان واژه بورس شناخته شد. این مکانها به تدریج توسعه یافته و مسقف شد و نظم و انضباط خاصی برای آن در نظر گرفته شد.
تاریخچه بورس در جهان
بازارهای بورس اولیه، صرفاً مکانهایی برای انجام مبادلات همه اقشار جامعه بودند و نظم و قانون خاصی در آنها حاکم نبود. به مرور زمان، این وضع تغییر یافت و فعالیت در این بازار در چارچوب مشخصی صورت گرفت؛ به گونه‌ای که پس از گذشت چندین سال، فضای معاملات از محوطه های باز به تالارهایی مسقف تغییر یافت. از آن پس، اجازه حضور در بازار صرفاً به تجار و بازرگانان داده می‌شد و اقشار عادی این اجازه را نداشتند.
بازرگانان و فعالان این حوزه به منظور کاهش ریسک معاملات خود، همواره به دنبال شراکت با دیگر تجار بودند. چرا که در این صورت، سود و زیان احتمالی بین آنها و شرکایشان تقسیم می‌شد. در نتیجه، ریسک انجام معاملات آنها کاهش می‌یافت. این امر منجر شد تا به مرور شرکتهای سهامی جای خود را در اقتصاد پیدا کنند. اولین شرکت سهامی در سال 1553 میلادی به نام ماسکووی (Muscovy) توسط گروهی از تجار روسی و با مشارکت آنها تشکیل شد. در این شرکتها هر یک از افراد به میزان سرمایه خود، در سود و زیان شرکت سهیم خواهند بود.
تاریخچه بورس در ایران
نخستین بار در سال 1315 شمسی موضوع تاسیس بورس در ایران مطرح شد. در آن زمان، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفلد» اساسنامه داخلی بورس را تهیه و پیشنهاد تشکیل بورس را به مسئولان ایرانی داد؛ اما به دلیل شرایط خاص آن دوران و وقوع جنگ جهانی دوم، این موضوع تا حدود 25 سال بعد عملی نشد.
بالاخره در سال 1341 کمیسیونی در وزارت بازرگانی ایران شکل گرفت که موافقت نامه اولیه تاسیس بازار بورس در آن تصویب و تنظیم شد. در همان سال دبیر کل بورس به منظور همکاری در راه اندازی این بازار، جمعی از اعضای اصلی بورس بروکسل را به کشور دعوت کرد. سرانجام با گذشت 4 سال، قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در سال 1345 در مجلس تصویب و جهت اجرا به بانک مرکزی ابلاغ گردید.
آغاز فعالیت رسمی بورس ایران به تاریخ 15 بهمن ماه سال 1346 برمیگردد. در این تاریخ، نخستین معاملات بازار با انجام چندین معامله بر روی سهام بزرگترین مجتمع تولیدی و اقتصادی آن زمان (بانک توسعه صنعتی و معدنی) صورت گرفت. در سال 1384 به منظور رفع ایرادات قانون اولیه تصویب شده، قانونی کارآمدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار تنظیم گردید. این قانون زمینه ساز پیشرفت و گسترش بورس ایران گردید و با جداسازی بخش عملیاتی از نظارتی بورس ، عملکرد این بازار را بهبود بخشید. مطابق این قانون، نهاد نظارتی ویژهای تحت عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار در بورس ایران شکل گرفت.
بورس یا بازار سهام به زبان ساده
در یک تعریف کلی، بورس بازاری است که خرید و فروش و قیمت‌گذاری انواع کالاها و اوراق بهادار در آن صورت می‌گیرد. به دلیل انجام معاملات بر روی اوراق بهادار (برگه سهام شرکتها) این بازار با نام «بورس اوراق بهادار» شناخته شده است. فعالان این بازار می‌توانند شرکتهای سرمایه‌گذاری بزرگ و یا افراد حقیقی همچون عموم مردم باشند. افراد با ورود به بازار بورس می‌توانند سهام شرکتهای مختلف پذیرش شده در این بازار را به عنوان سرمایه‌گذار، مورد خرید و فروش قرار دهند.
بازار بورس این فرصت را فراهم ساخته است که سرمایه‌گذاران با هر میزان سرمایه‌ای هر چند اندک در این بازار فعالیت نموده و کسب سود کنند. این بازار با استفاده از پس‌اندازهای کم مردم و هدایت آنها، به رشد تولید ناخالص ملی و صنعتی شدن کشور کمک می‌کند. (منظور از تولید ناخالص ملی، مجموع ارزش پولی خدمات و کالاهای نهایی تولید شده توسط عوامل تولیدی یک کشور در طول یک سال مشخص می‌باشد)
انواع بازار بورس در ایران و جهان
بطور کلی، انواع بورس در ایران در چهار گروه: بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی دسته‌بندی می‌شود. در هر کدام از این گروهها، شرکتهای پذیرش شده در آن بازار، مشغول فعالیت می‌باشند. در جهان علاوه بر این بازارها، بورس ارز نیز وجود دارد که خرید و فروش ارزهای خارجی در آن صورت می‌گیرد. در ایران، این امر از طریق خرید و فروش دستی در بازار آزاد و یا صرافیها انجام می‌گیرد. حال انواع بازارهای جهانی و بازارهای ایران را به صورت جداگانه دسته‌بندی می‌کنیم:
بازارهای بورس جهانی
- بازار سهام (Stock Market): این بازار، همچون بازار بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. در این بازار، معامله‌گران با خرید و فروش سهام شرکتها در قیمتهای مختلف، در سود و زیان حاصل از تفاوت قیمتها شریک می‌شوند.
- بازار اوراق بهادار (Bond Market): در این بازار دولت، اوراق مشارکتی را جهت جذب سرمایه‌های مردم برای اجرای طرحهای سودآور خود، منتشر می‌سازد. از نمونه‌های این امر در ایران می‌توان به انتشار اوراق مشارکت توسط وزارتخانه‌ها اشاره کرد.
- بازار کالاها (Commodity): در این بازار قیمت کالاهای مختلف بر اساس عرضه و تقاضای بازار تعیین می‌شود. بورس کالای جهانی در سه گروه Soft و Hard و Energy تقسیم می‌شود:
- Soft: شامل اقلام خوراکی همچون قهوه، شکر و ... می‌باشد.
- Hard: شامل طلا، سیمان، نقره، سایر فلزات و ... می‌باشد.
- Energy: شامل نفت، برق، گاز، ذغال سنگ و ... می‌باشد.
- بازار تبادلات ارزی (Foreign Exchange): این بازار که تحت عنوان بازار فارکس نیز شناخته می‌شود، فضایی جهت ارزش‌گذاری پول ملی کشورهای مختلف در مقایسه با هم و انجام معامله بر روی آنها می‌باشد. به عنوان مثال، معامله‌گران بر روی نرخ برابری دلار به یورو معامله می‌‌کنند و از نوسانات این دو نسبت به هم، متحمل سود یا زیان می‌شوند. (منظور از نرخ برابری ارز، قیمت ارز یک کشور بر حسب ارز کشور دیگر است)
بازارهای بورس ایران
- بورس اوراق بهادار تهران: در این بازار، سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس و سایر اوراق بهادار همانند اوراق مشارکت مورد معامله قرار می‌گیرند.
- فرابورس ایران: در این بازار، سهام شرکت‌هایی که به دلایلی در بورس اوراق بهادار تهران پذیرش نشده‌اند، مورد خرید و فروش واقع می‌شوند.
- بورس انرژی: بازاری مختص معاملات حاملهای انرژی همچون: محصولات نفتی و مشتقات آن، برق، کک،ذغال سنگ و ... می‌باشد.
- بورس کالای ایران: در این بازار، کالاهای مختلفی مانند: محصولات کشاورزی، پتروشیمی و فلزات و ... معامله می‌شوند.
بورس‌های معتبر جهان و رتبه‌بندی آنها
در حال حاضر، حدود 60 شرکت بورسی معتبر در جهان وجود دارد که تعداد معاملات و سرمایه آنها نسبت به یکدیگر متفاوت می‌باشد. اصلی‌ترین مولفه در تعیین بزرگترین و معتبرترین شرکتهای بورسی جهان، میزان سرمایه و ارزش بازاری آنها می‌باشد. بر این اساس، 10 بازار بزرگ بورس دنیا به ترتیب زیر رتبه‌بندی می‌شوند:
- بورس نیویورک (New York Stock Exchange)
- بورس نزدک (NASDAQ)
- بورس توکیو (Tokyo Stock Exchange)
- بورس شانگهای (Shanghai Stock Exchange)
- بازار بورس هنگ کنگ (Hong Kong Stock Exchange)
- بورس لندن (London Stock Exchange)
- بورس اروپا (Euronext)
- بورس شنژن (Shenzhen Stock Exchange)
- بورس تورنتو (Toronto Stock Exchange)
- بورس آلمان (Deutsche Boerse)
مزایای اصلی سرمایه‌گذاری در بورس
- بدست آوردن سود
- حفظ سرمایه در برابر تورم و آثار ناشی آن
- قدرت نقدشوندگی بالا و سهولت این امر
- مشارکت و همکاری در اداره امور شرکت
- امکان سرمایه‌گذاری با حداقل میزان سرمایه (حداقل سرمایه لازم برای شروع فعالیت در بورس 500 هزار تومان می باشد)
- برخورداری از معافیت مالیاتی (به سود حاصل از فعالیت در این حوزه، مالیات تعلق نخواهد گرفت)
- متنوع بودن بازه زمانی مجاز برای سرمایه‌گذاری (امکان سرمایه‌گذاری با اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت)
- شفافیت فضا و تحت نظارت قانون بودن کلیه فعالیتها
- کشف قیمت بر اساس سازوکار معاملات (قیمت با توجه به عرضه و تقاضای بازار شکل تعیین می‌شود نه به صورت دستوری و توسط یک فرد)
- ساده بودن روند سرمایه‌گذاری و فعالیت در این بازار (دریافت کد بورسی از کارگزاری منتخب فرد و انجام معاملات در هر زمان و مکان از طریق سامانه آنلاین معاملاتی آن)