پیش از پیدایش کاغذ
پیش از پیداش کاغذ، برای نوشتن یا ترسیم اشکال، از لوح های گلی، خشت و تخته سنگ استفاده می شد، اما به تدریج از مواد دیگری چون استخوان )استخوان کتف حیوانات بزرگی همچون کتف شتر(، گل رس )این گل را می پختند تا سفت شود(، صفحات پوشیده از موم، پوست حیوانات، پارچه های مختلف و در نهایت کاغذ استفاده شد. مصریان قریب به سه هزار سال پیش از میلاد مسیح)ع(، برای نخستین بار از برگ درخت نخل و سپس از پوست گیاه مخصوصی که در کناره رود نیل به وفور یافت می شد و آن را )به زبان یونانی( پاپیروس می نامیدند برای نوشتن استفاده کردند.
پاپیروس گیاهی است به شکل نی و با ساقه های قطور و بلند. پاپیروس از مصر به ایتالیا و یونان رفت و این نام را نیز با خود به همراه برد. به طور حتم، نام کاغذ در بیشتر کشورهای اروپایی از ریشه مصری پاپیروس گرفته شده است. در آسیا چون کاغذ از چین به دیگر ممالک آمده است، نام ترکی یا چینی آن که به صورت (کام–دز) یا کوکدز ثبت شده و با تغییرات مختصری، نظیر کلمه فعلی کاغذ در ایران کماکان باقی مانده است. در اروپا تا حدود قرن اول میلادی از کاغذ پاپیروس استفاده می شد، اما در آن زمان با پیدایش نوع جدیدی از کاغذ به نام پارشمن، رقابتی بین این دو نوع کاغذ به وجود آمد. پارشمن را به ویژه از پوست بره و بزغاله درست می کردند، به این صورت که پوست این حیوانات را در آب جوش می گذاشتند و پشم آنها را می زدودند. سپس پوست ها را بدون آنکه دباغی کنند، برای نوشتن مورد استفاده قرار میدهند. بدین ترتیب تا تهیه کاغذ به صورت امروزی )یعنی تهیه کاغذ از الیاف پارچه و چوب( برای نوشتن از پارشمن استفاده می شد.
بسیاری معتقدند که چاپ، با تاثیری که روز ارتباطات، نشر و پخش دانش داشته، بیشتر از هرعامل دیگری در توسعه تمدنها نقش داشته است. اگر چنین نظری را بپذیریم، اختراع و تکامل فرآیندهای تولید کاغذ را نیز باید از نظر اهمیت هم تراز با چاپ بدانیم. از نظر مولف اختراع و توسعه فرآیندهای ساخت کاغذ به مراتب تاثیر گسترده تری در رشد و توسعه تمدن ملت ها )از جنبه های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، صنعتی و حتی بهداشتی و کیفیت زندگی ( داشته است، زیرا امروزه میزان مصرف سرانه کاغذ و مقوای هر کشور ارتباط مستقیمی با شاخص رشد فرهنگی، سیاسی،اقتصادی، صنعتی و بهداشتی آن کشور دارد. این شاخص برای کشورهای در حال توسعه به مراتب کمتر از صد کیلوگرم برای هر نفر و برای کشورهای توسعه یافته صنعتی فراتر از سیصد کیلوگرم برای هر نفر است )این رقم برای کشور ما اکنون حدود ۱۶ کیلوگرم است که از متوسط جهانی پنجاه کیلوگرم برای هر نفر نیز پایین تر است
ساخت کاغذ دست ساز
همان گونه که اشاره شد، کلمه کاغذ که در انگلیسی آن را پیپر می گویند، ریشه در نام گیاهی از گونه نی ها، به نام پاپیروس دارد. همان طور که در بالا اشاره شد، مصریان باستان نخستین نوع کاغذ را با روی هم قرار دادن و فشردن لایه های نازک ساقه این گیاه به یکدیگر تهیه کردند. ساخت نخستین کاغذ واقعی در حدود سال ۱۰۰ میلادی در چین به فردی به نام ( تسای لون ) نسبت داده می شود که با زدن و کوبیدن پارچه های کهنه، طناب و تورهای قدیمی ماهی گیری در داخل ظرفی از آب، الیاف )فیبرهای( آنها را از هم جدا نموده، این مخلوط را روی غربالی ظریف از جنس بامبو آبگیری و ورقه به دست آمده را در آفتاب خشک می کرده است. این روش تولید کاغذ که هم اکنون نیز برای ساخت کاغذ دست ساز مورد استفاده قرار می گیرد، بعدها برای محلول هایی از الیاف خیزران یا توت، گیاهان علفی نظیر کاه و گلش گندم و برنج و نیز ساقه های کنف، شاهدانه، بامبو و غیره به کار گرفته شد، اما به کندی به سوی غرب گسترش یافت و پس از گذشت چند قرن، به خاورمیانه و سپس اروپا رسید. در این دوران از باقیمانده های پنبه و کتان در کاغذسازی استفاده شد. در آغاز قرن پانزدهم تنها چند کارخانه کاغذسازی در اسپانیا، ایتالیا، آلمان و فرانسه وجود داشت. در آمریکای شمالی، نخستین کارخانه کاغذسازی در سال ۱۶۹۰در نزدیکی فیلادلفیا تاسیس شد.
در قرن هجدهم، صنعت کاغذسازی دستی، دیگر پاسخگوی نیاز بشر نبود، تا آنکه در سال ۱۷۹۸ ، نیکولا روبرت فرانسوی، ماشینی برای کاغذ سازی طراحی کرد. ماشین او به خاطر آنکه فرآیند ساخت کاغذ در آن به صورت تولید پیوسته بود این صنعت را متحول ساخت. البته چند سال بعد، برادران فوردرینیر انگلیسی ماشین لویی روبرت را اصلاح و تجهیز کرده و نخستین ماشین کاغذ با افزودن نوردهای مار کزنی دندی در سال ۱۸۲۵ توسط فیپس و جعبه های مکنده در زیر توری به این صورت را در سال ۱۸۰۳ در آمریکا را ه اندازی کردند که این نوع دستگاه از آن پس در صنعت به نام آنها، فوردرینیر معروف گردید. کرامپتون نورد)سیلندر(های خشک کننده را اختراع کرد و این امکان را به وجود آورد که کاغذ آبدار خار ج شده از ماشین فوردرینیر به صورت پیوسته خشک شود. در سال ۱۸۳۶ ، ظرفیت تولید ماشین های کاغذسازی توسط براون افزایش فوق العاده ای یافت. سیستم فوردرینیر در بیشتر ماشین های کاغذسازی مدرن دنیا همچنان مورد استفاده قرار می گیرد. برای تولید مقوا که در واقع نوعی کاغذ سنگین با گراماژ به نسبت بالا و بعضا متشکل از چند لایه کاغذ است، قرن هاست که از ماشین های کاغذ با استوانه های مدور که در درون آ نها خلأ است، استفاده می شود. این نوع ماشین های مدور نیز امروزه در مدل جدیدتری ساخته می شوند که دارای کارآیی و سرعت های بالاتری نسبت به گذشته هستند و در دنیا مورد بهره برداری قرار میگیرند. در چند دهه گذشته به منظور افزایش سرعت ماشین های کاغذ و بهبود کیفیت کاغذ تولیدی و در راستای کاهش ایرادهای ناشی از دو رویه بودن کاغذ، از ماشین هایی به نام فورمر که از دو توری تشکیل شده و طولی به مراتب کمتر از فوردرینیر دارند، استفاده می شود. سرعت ماشین کاغذ در فورمرها اکنون به فراتر از ۲۰۰۰ متر در دقیقه و تولید کاغذ یا مقوای آنها به بیش از ۱۵۰۰ تن در روز نیز رسیده است. قرن بیستم شاهد اصلاح و تکامل سریع این فناوری به نسبت ابتدایی بود و طی آن، فنونی از قبیل پخت پیوسته، رنگ بری چندمرحله ای پیوسته، پوشش دهی ماشینی کاغذ، شکل گیری کاغذ در حالت خشک، کاغذسازی با الیاف سنتزی، کنترل رایانه ای فرآیندها و بسیاری روش های نوین دیگر، در صنعت کاغذ سازی راه یافت