رنگرزی چیست؟(قسمت دوم)

کانون رنگرزی ایران

ایران دارای کانون‌های مختلف رنگرزی‌ است‌ که شهر کاشان و شهرهایی از جمله آران و بیدگل که در حوزه‌ی کاشان قرار دارند، از مهم‌ترین پایگاه‌های رنگرزی کشور به شمار می‌رود. معروف‌ترین اثر هنری این منطقه، فرش‌ دستباف‌ است و هنر رنگرزی آن است که در ایران و جهان شهرت دارد. تنوع و زیبایی‌ رنگ‌های‌ به‌کار رفته در فرش دستباف یکی از ویژگی‌های بارزی است که همیشه‌ تحسین‌ علاقه‌مندان‌ را به همره داشته است.

  مواد به کار رفته در رنگرزی سنتی

در رنگرزی سنتی، بر عکس رنگرزی کنونی از مواد گیاهی و تا حدودی مواد معدنی برای رنگ دادن استفاده می‌شد. این گونه رنگ‌ها علاوه بر دارا بودن خواصی مانند دوام و سازگاری بیشتر با الیاف، از آثار نامطلوبی که رنگ‌های شیمیایی بر سلامت انسان می‌گذارند خالی بودند. از جمله موادی که برای رنگرزی سنتی به کار می‌رفت پوست گردو، پوست انار، اسپرک، برگ مو، روناس و قرمزدانه بوده است.

فرایند رنگرزی سنتی

رنگرزی سنتی فرش به سه روش اصلی انجام می‌شود.

• رنگرزی مستقیم

رنگرزی مستقیم قدیمی‌ترین روش برای رنگ کردن الیاف است. تهیه رنگ ارغوانی از پوست ارغوانی و بنفش و بعضی روش‌های استفاده از رنگزای ایندیگو نمونه‌ای از رنگرزی مستقیم است.

• رنگزای تثبیت کننده

ابتدا پشم با نمک‌های خاصی آماده می‌شود تا رنگزا بتواند به الیاف پشم متصل شود و رنگزایی با رنگ نسبتاً ثابت به دست بیاید. نمک‌های قلع، مس، آهن و آلومینیوم نمونه‌هایی از تثبیت کننده‌های رنگ‌ هستند. نوع تثبیت کننده شدت رنگ را تعیین می‌کند.

• رنگزای خمی

  
  رنگزای ایندیگو در هزاره سوم یا چهارم قبل از میلاد مسیح کشف شد و رنگ کردن با ایندیگو یا نیل مثالی از رنگرزی فرش به روش خمی است. این روش ترکیبی از فرایند اکسایش و کاهش است. رنگ آبی نامحلول در آب گیاه ایندیگو طی فرایند تخمیر استخراج می‌شود. سپس این رنگ اکسید می‌شود تا رنگزای آبی به رنگزای زرد محلول در آب تبدیل می‌شود. رنگ در خم ریخته می‌شود و پشم داخل خم انداخته می‌شود. زمانی که رنگرز پشم را از خم بیرون می‌آورد، رنگ اکسید می‌شود و دوباره آبی نیلی (ایندیگو) نامحلول در آب به دست می‌آید. چون رنگزای آبی نیلی پیوندی شیمیایی با نخ برقرار نمی‌کند، الیاف رنگ شده، به ویژه الیاف پنبه‌ای مقاومت بالایی در برابر سایش ندارد.