تاریخچه چاپ باتیک در ایران

باتیک در فرهنگ لغت، حصار و ضریح معنا شده و عوام آن را کلاغی، کلاقی، کلاقه‌ای یا کلاغه‌ای می‌خوانند و در پاره‌ای نقاط نیز قنوز که معادل آذری واژه ابریشم است تلفظ می‌شود و وجه تسمیه‌اش این است که چون در گذشته‌های دور معمولا در قسمت‌هایی از پارچه را که قرار بود رنگ‌آمیزی شود به اشکال خاصی گره زده یا می‌دوختند و سپس مبادرت به رنگرزی می‌کردند. طبیعتا چون رنگ نمی‌توانست در قسمت‌های گره خورده یا دوخته شده نفوذ کند پس از پایان عملیات رنگرزی و باز شدن گره‌ها نقاط دوخته شده قسمت‌هایی که رنگ را جذب نکرده بود حالتی نگاتیو به خود می‌گرفت و با از آن‌جا که معمولا فقط از یک رنگ و بیشتر رنگ سیاه استفاده می‌شود این نقوش تصادفا حالت پر کلاغ را به ذهن تداعی می‌کرد و به همین جهت نیز برای متمایز و مشخص شدن از سایر منسوجات رنگرزی شده کلاغی خوانده می‌شد.

معروف است این هنر بیشتر در منطقه‎ای پرت و دور افتاده در جنوب تبریز، بر سر راه تبریز به مراغه و به فاصله هفت کیلومتری شهر خسرو شاه وجود داشته است. همچنین در روستاهای اسکندان و دیزج این هنر نیز دیده شده است. همان‌طور که گفته شد شروع هنر باتیک از شهر تبریز و به دست استاد حسین کلاقیچی گنجینه بوده است. در ابتدا این چاپ بر روی کرباس دست بافت محلی صورت می‌گرفت، در این شیوه ابتدا کرباس را خیس کرده و با چوبک شستشو داده تا آهار کرباس از بین برود. بعد از خشک شدن آن را روی میز پهن کرده و با قالب‌های کنده‌کاری چوبی قدیم سبک اصفهان دست به کار چوب می‌شدند. برای این کار مقداری سقز خام را در ظرفی می‌جوشانیدند تا از آن نوعی روغن به‌دست آید. روی سقز مایع آماده شده را با پارچه ماهوتی یا نمد می‌پوشانیده و ظرف را در جوار حرارت نگه می‌داشتند تا مایع سقز گرم و داغ باقی بماند سپس قالب مهر را به سقز گرم آغشته کرده و روی پارچه قرار می‌دادند و در پایان رنگرزی پارچه را شست‌وشو می‌دادند. بیشترین بازار فروش پارچه‌های باتیک یا کلاقه‌ای در ایران در بین عشایر کردستان، لرستان، عشایر فارس (قشقایی) و ترکمن صحرا می‌باشد.

مردمی که بر کرانه دریای خزر در سده ششم پیش از میلاد زندگی می‌کردند به ظاهر روش باتیک یا رنگ ناپذیر کردن منسوجات به روی پارچه‌های پشمی را به کار می‌بردند. بنا به گفته ریش سفیدان روستا اسکو، این هنر را مهاجران باکو که از هجوم روس‌های تزاری می‌گریختند به میان آنان آوردند که به باتیک اسکو شهرت یافته است.

زنان عشایری ایران همیشه روسری‌های خوشرنگ معروف به باتیک را دوست داشته‌اند این روسری‌ها در بازار شیراز در میان انبوهی از روسری‌های رنگارنگ مورد پسند قشقایی‌ها، روسری قشقایی نام دارد. در ترکمن صحرا نیز به همان اندازه محبوب است و روسری ترکمنی خوانده می‌شود. در مناطق دیگر نیز به نام محلی خود منسوب هستند. رنگرزان و باتیک کاران اسکو فراورده‌های خود را برای مشتریان خاص و معین تهیه می‌کنند و نقشه‌ی آن بر حسب ذوق و سلیقه مشتریان عشایری و یا خریداران شهری فرق می‌کند.

نظرات

Captcha